Γράφει ο Νίκος Γ. Σακελλαρόπουλος

«Μόνη έμβαση»! Αυτές οι δυο λέξεις από το «Χρονικό του Μορέως » της ύστερης Βυζαντινής εποχής, είναι οι προπομποί του ονόματος Μονεμβασιά. Που την ίδρυσε ουσιαστικά ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μαυρίκιος και κατοικήθηκε αρχικά από Σπαρτιάτες. Μάλλον το 582 μ.Χ. Κι αφού επιβίωσε από πάμπολλες επιθέσεις Σλάβων και Γότθων, έγινε ένα σημαντικό κι ασφαλές λιμάνι του δρόμου από τη Μεσόγειο στην Ανατολή. Αργότερα, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ΙΒ’, μοίρασε με χρυσόβουλα γαίες στη Λακωνία κι η Μονεμβασιά έγινε το λιμάνι του Μυστρά που ήταν η πρωτεύουσα του Βυζαντινού Δεσποτάτου στην Πελοπόννησο. Κι αργότερα ο πλούτος από τις γαίες (λάδι και κρασί κυρίως αλλά και δημητριακά ξυλεία και δέρματα) έκανε αυτάρκη την πόλη. Με πληθυσμό που ξεπερνούσε τις 40 χιλιάδες κατοίκους.

Μόλις έπεσε η Κωνσταντινούπολη το 1453, η Μονεμβασιά έγινε το μοναδικό φρούριο –Πόλη που δεν είχαν κατακτήσει ο Οθωμανοί. Κι όταν έγινε ο Βενετουρκικός πόλεμος, οι Μονεμβασιώτες συνειδητά παρέδωσαν την πόλη στους Βενετούς. Οι οποίοι την μετονόμασαν σε «Napoli di Malvasia» και την είχαν υπό την κατοχή τους σχεδόν έναν αιώνα. Κι όταν την πήραν πάλι στην κατοχή τους οι Οθωμανοί, οι περισσότεροι κάτοικοι μετανάστευσαν στη Δύση φοβούμενοι διώξεις κι αντίποινα.

Το να πας στη Μονεμβασιά σε μια εποχή off the season, αποτελεί ένα πανάκριβο προσωπικό δώρο ζωής. Κι αυτό επειδή έχεις τη δυνατότητα να κατανοήσεις απολύτως τη διχασμένη προσωπικότητα αυτού του σπουδαίου προορισμού. Χωρίς τα λεφούσια του καλοκαιριού ή του Πάσχα που είναι ονομαστό στη Μονεμβασιά. Από τη μια, μέσα από την απόλυτη ησυχία και τις σιωπές της φύσης μπορείς να γητευτείς μέσα στο βυζαντινό κάστρο κι από την άλλη να νιώθεις εγκλωβισμένος μέσα σ’ αυτό χωρίς ελπίδα διαφυγής!

Αυτή την αίσθηση, όπως είπαμε, μπορεί κάποιος να την έχει αν επισκεφθεί την Μονεμβασιά πριν φεγγίσει η Άνοιξη. Αυτήν περίοδο θα νιώσει στο πετσί και στην ψυχή του τι σημαίνει Μονεμβασιά. Θα νιώσει Βυζάντιο, θα νιώσει «φυλακισμένος», θα εντρυφήσει στην αρχιτεκτονική της, στις πάμπολλες εκκλησίες της αλλά και τα «μπασταρδεμένα» ενετο-οθωμανικά οικήματα-σπίτια. Επιπλέον, με πολύ μεγαλύτερη ησυχία θα νιώσει τι σημαίνει Λακωνία και λάδι, αφού μπορεί να αισθανθεί τις γεύσεις χωρίς την πίεση μεγάλων τουριστικών ρευμάτων. Χώρια τα γλυκά και κυρίως τα αμυγδαλωτά! Ενώ η θέα του Μυρτώου πελάγους είναι απίστευτη!

Η Μονεμβασιά αποτελεί προορισμό που αποδεικνύεται ιδιαιτέρως ελκυστικός για τους λάτρεις της ιστορίας. Όχι μόνο επειδή ο δήμος έχει φροντίσει κι υπάρχουν παντού επεξηγηματικές πινακίδες περί του τι είναι τι αλλά κι επειδή πλέον έχουν ολοκληρωθεί τα μεγάλα έργα της περιοχής. Όπως η αποκατάσταση του Ανατολικού τείχους της Κάτω πόλης του Φάρου ή και της Αγίας Σοφίας.

Μια λεπτομέρεια: Ο ναός της Αγίας Σοφίας, κτισμένος τον 12ο αιώνα, θεωρείται πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης. Μα αυτό είναι μέγας μύθος. Μια απλή ματιά στην αρχιτεκτονική πείθει και τον πιο αδαή. Ο συγκεκριμένος ναός βρίσκεται στην Άνω πόλη και πάει κάποιος εκεί από ένα θαυμάσιο καλντερίμι που ξεκινά από χαμηλά, από την Κάτω πόλη.

Επίσης, μέσα από το Κάστρο είναι απαραίτητο να πάτε στο Πορτέλο. Είναι η πύλη που οδηγεί στη θάλασσα. Όπως πρέπει να πάτε και στο παλιό τζαμί, που στεγάζει σήμερα την Αρχαιολογική συλλογή.

Αρχιτεκτονική – Βυζάντιο

Η σημερινή Μονεμβασιά και δη αυτή εντός του Κάστρου, είναι ταυτισμένη με τρεις ιστορικές περιόδους που είναι αποτυπωμένες στα χαρακτηριστικά της. Α. Από την πρώτη Τουρκοκρατία (1500 – 1700), Β. Από την δεύτερη Ενετοκρατία (1700 – 1715) και Γ. Από την δεύτερη Τουρκοκρατία )1715 -1821). Παρατηρούμε ότι στο ίδιο οίκημα μπορεί να υπάρχουν χαρακτηριστικά και από τουρκική περίοδο αλλά και από ενετική. Ενίοτε μάλιστα, αλλά σπανιότερα, υπάρχουν και βυζαντινά χαρακτηριστικά. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ο κάθε κατακτητής δεν γκρέμισε, δεν κατέστρεψε ότι είχε φτιάξει ο προηγούμενος.

Τα σημερινά σπίτια –όσα αναπαλαιώνονται ή όσα κτίζονται εκτός Κάστρου- είναι συνήθως τριώροφα. Με καμάρες στο ισόγειο, όπου εκτός της αντοχής στο κτίριο λειτουργούν κι ως αποθήκες ωρίμανσης του κρασιού. Ελάχιστα σπίτια έχουν αυλές και το βασικό υλικό κατασκευής τους είναι πέτρες. Κυρίως από τον ίδιο βράχο ασβεστόλιθου. Οι δε στέγες έχουν ξύλινο σκελετό στον οποίο κολλάνε κοίλα βυζαντινού τύπου κεραμίδια.

Κάστρο

Η Μονεμβασιά ακολουθεί τη Βυζαντινή δομή μιας πόλης –κάστρου. Με τρία μέρη.

Α. Στην κορυφή η Ακρόπολη, μ’ ένα τετράγωνο φρούριο και τέσσερις πύργους σε κάθε γωνιά, για να ελέγχεται η ενδοχώρα κι η θάλασσα. Από την Ακρόπολη της Μονεμβασιάς δεν έχουν μείνει πολλά πράγματα.

Β. Ακριβώς κάτω από την Ακρόπολη είναι η Άνω Πόλη. Στοιχεία δείχνουν ότι κατοικήθηκε για πρώτη φορά τον 6ο αιώνα. Κι η Άνω Πόλη είναι σχεδόν ερειπωμένη.

Γ. Στη βάση του Κάστρου είναι η Κάτω Πόλη που κατοικήθηκε περίπου την ίδια περίοδο με την Άνω. Κι έκτοτε δεν έχει εγκαταλειφθεί ποτέ. Εκεί υπάρχει το μοναδικού κάλλους Κεντρικό Καλντερίμι, σχεδόν ίδιο εδώ και αιώνες. Ενώνει την Κεντρική πύλη του κάστρου με τον Φάρο .

Στην Κάτω Πόλη τα περισσότερα κτίσματα λειτουργούν ως ξενώνες , τουριστικά καταστήματα και αντίστοιχα εστίασης. Μόνιμους κατοίκους δεν θα βρούμε πολλούς επειδή οι συνθήκες διαβίωσης είναι πολύ δύσκολες, δεδομένου ότι πρέπει παντού να πηγαίνουν με τα πόδια (απαγορεύονται τα αυτοκίνητα) και η μεταφορά των πάντων να γίνεται με τα χέρια ή μουλάρια.

Ο Ρίτσος

Στη Μονεμβασιά υπάρχουν πέντε σπουδαίες κι ονομαστές εκκλησίες . Δίπλα σε μια εξ αυτών, την Παναγία τη Χρυσοφίτισσα, βρίσκεται ο παραδοσιακός ξενώνας «Κελλιά». Ήταν το σπίτι του σπουδαίου ποιητή Γιάννη Ρίτσου. Εκεί, στον ξενώνα πραγματοποιούνται τακτικά γευσιγνωσίες τοπικών προϊόντων (κυρίως ελαιολάδου) αλλά και κρασιών της περιοχής. Εκεί ο επισκέπτης μπορεί να δοκιμάσει καταπληκτικό ημίγλυκο ροζέ Ανθοσμίας ή κόκκινο βιολογικό Μαυρούδι. Συνοδευόμενα με λούπινα, γραβιέρα, ελιές και καππαρόμηλα.

Για να επανέλθω στον Ρίτσο, πρέπει να πούμε ότι έχει ταφεί στη γενέθλια γη του. Πριν από την Κεντρική πύλη του Κάστρου , ο τάφος του απλός, λιτός γεμάτος άναρχες πρασινάδες, συγκεντρώνει πολλούς «ευσεβείς» του έργου του για απότιση σεβασμού!

Τσαΐτι, γλίνα, σαλαμούρα

Στη Μονεμβασιά μη ξεχάσετε να δοκιμάσετε στραπατσάδα με σύγκλινο και ντόπια λουκάνικα. Όμως, εκείνο που δεν πρέπει να λησμονήσετε είναι να δοκιμάσετε τσαΐτι. Είναι μια νοστιμότατη χορτόπιτα με λεπτή ζύμη. Ποιο είναι το χαρακτηριστικό της; Είναι ότι παρασκευάζεται μόλις την παραγγείλετε. Μάλιστα, βάζετε μέσα ότι εσείς θέλετε. Από σπανάκι ή ραδίκια μέχρι καυκαλήθρες ή μαρούλι. Κι ότι μυρωδικά τραβάει η όρεξή σας.

Επίσης, μπορεί κάποιος να δοκιμάσει γλίνα. Είναι παστό χοιρινό που συνοδεύεται κυρίως από κυδώνια και λαζάνια. Πεντανόστιμο φαγητό! Μη …πρέπον για όσους κάνουν… δίαιτα… Αν έχετε διάθεση για ψαρικά, τότε πρέπει να κάνετε τον κόπο για μια διαδρομή μισής ώρας, μέχρι το λιμανάκι του Γέρακα. Μόλις φτάσετε εκεί μπορείτε να κάνετε «βουτιές» σε …σαλαμούρες! Οι σαλαμούρες είναι σαλάτες με σουπιές, γαρίδες και καβούρια! Α, μη ξεχάσετε να πιείτε Μαλβασία, ένα γλυκό, λιαστό κρασί που παράγεται στην περιοχή της Μονεμβασιάς, προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π.).

Η απόσταση της Μονεμβασιάς από την Αθήνα είναι περίπου 300 χιλιόμετρα κι χρειάζεται κάποιος για να πάει με άνεση, περίπου 4 ώρες.

Image Credits
Photo by Ricki Krause on Unsplash